ตํ สุขํ ตสฺส อริยสฺส, รสภูตมนุตฺตรํ;
ผลสฺส ปญฺญํ ภาเวตฺวา, ยสฺมา วินฺทติ ปณฺฑิโตฯ
ตสฺมา อริยผลสฺเสตํ, รสานุภวนํ อิธ;
วิปสฺสนาภาวนาย, อานิสํโสติ วุจฺจติฯ
นิโรธสมาปตฺติกถา
[867] นิโรธสมาปตฺติสมาปชฺชนสมตฺถตาติ น เกวลญฺจ อริยผลรสานุภวนํเยว, อยํ ปน นิโรธสมาปตฺติยา สมาปชฺชนสมตฺถตาปิ อิมิสฺสา ปญฺญาภาวนาย อานิสํโสติ เวทิตพฺโพฯ
ตตฺริทํ นิโรธสมาปตฺติยา วิภาวนตฺถํ ปญฺหากมฺมํ – กา นิโรธสมาปตฺติ, เก ตํ สมาปชฺชนฺติ, เก น สมาปชฺชนฺติ, กตฺถ สมาปชฺชนฺติ, กสฺมา สมาปชฺชนฺติ, กถญฺจสฺสา สมาปชฺชนํ โหติ, กถํ ฐานํ, กถํ วุฏฺฐานํ, วุฏฺฐิตสฺส กิํนินฺนํ จิตฺตํ โหติ, มตสฺส จ สมาปนฺนสฺส จ โก วิเสโส, นิโรธสมาปตฺติ กิํ สงฺขตา อสงฺขตา โลกิยา โลกุตฺตรา นิปฺผนฺนา อนิปฺผนฺนาติ?
[868] ตตฺถ กา นิโรธสมาปตฺตีติ ยา อนุปุพฺพนิโรธวเสน จิตฺตเจตสิกานํ ธมฺมานํ อปฺปวตฺติฯ เก ตํ สมาปชฺชนฺติ, เก น สมาปชฺชนฺตีติ สพฺเพปิ ปุถุชฺชนา, โสตาปนฺนา, สกทาคามิโน, สุกฺขวิปสฺสกา จ อนาคามิโน, อรหนฺโต น สมาปชฺชนฺติฯ อฏฺฐสมาปตฺติลาภิโน ปน อนาคามิโน, ขีณาสวา จ สมาปชฺชนฺติฯ ‘‘ทฺวีหิ พเลหิ สมนฺนาคตตฺตา , ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา, โสฬสหิ ญาณจริยาหิ, นวหิ สมาธิจริยาหิ วสีภาวตา ปญฺญา นิโรธสมาปตฺติยา ญาณ’’นฺติ (ปฏิ. ม. มาติกา 1.34) หิ วุตฺตํฯ อยญฺจ สมฺปทา ฐเปตฺวา อฏฺฐสมาปตฺติลาภิโน อนาคามิขีณาสเว อญฺเญสํ นตฺถิฯ ตสฺมา เตเยว สมาปชฺชนฺติ, น อญฺเญฯ
[869] กตมานิ ปเนตฺถ ทฺเว พลานิ…เป.… กตมา วสีภาวตาติ? น เอตฺถ กิญฺจิ อมฺเหหิ วตฺตพฺพํ อตฺถิฯ สพฺพมิทํ เอตสฺส อุทฺเทสสฺส นิทฺเทเส วุตฺตเมวฯ ยถาห –